Het pad van Agape voor iedereen die zich al dan niet een christen voelt

Als je niet gelooft in de bovennatuurlijke fenomenen binnen de christelijke overlevering en ook niet in Jezus Christus als Verlosser van de mensheid, dan is het toch mogelijk om de levensfilosofie, die hij predikte, als zodanig op waarde te schatten en er zelfs iets van over te nemen voor eigen gebruik.

Doel

‘Ik ben de weg,’* zei Jezus van Nazareth, zoals zijn tijdgenoten hem noemden, over datgene wat hij te bieden had aan zijn tijdgenoten, die hun bakens in het leven waren kwijtgeraakt. Palestina was onderdeel geworden van het Romeinse Rijk en niets bleef bij het oude. Het sociale klimaat veranderde en daarmee nam de vervreemding van het voorouderlijk geloof toe.

De weg waarover in het Evangelie wordt gesproken, veronderstelt, net als in alle overige gevallen, een beweging die zicht richt naar een specifieke bestemming of doel. In het Evangelie wordt dit doel benoemd:

Maar zoek eerst het Koninkrijk van God en Zijn gerechtigheid. Matteüs 6:33

Het Koninkrijk van God als het doel van een geestelijke zoektocht werpt voor een agnost (en voor een atheïst zelfs nog meer) een hoge taalbarrière op zijn weg naar de essentie van het Evangelie. Dit obstakel ontstaat vooral door de gebruikte uitdrukking, terwijl de inhoudelijke betekenis van het Koninkrijk van God ook kan resoneren met het innerlijke leven van mensen die niets met het kerkelijke geloof hebben.

Het Koninkrijk van God is binnen in u. Lucas 17: 21

Hogere gevoelens

Het ‘Koninkrijk Gods binnen in ons’ kan ervaren worden als een bron van scheppende energie (want God is in de eerste plaats de Schepper), die zich manifesteert in diepe innerlijke bewegingen. We ervaren deze onder andere als ingevingen, baandoorbrekende inzichten, intuïtieve vaardigheden, creatieve inspiratie en onvoorwaardelijke liefde. Deze ervaringen worden in verband gebracht met een hoger bewustzijn of het hogere zelf, en ik zal ze hier verder aanduiden als hogere gevoelens.

Het zijn hogere gevoelens, omdat ze buiten de kaders treden van levensactiviteit die door de instincten en reflexen wordt gereguleerd. Een ander bijzonder kenmerk van deze gevoelens is dat ze zich zonder aanleiding kunnen aandienen, wat mensen die weleens creatief geïnspireerd zijn geweest maar al te goed weten. Uitbarstingen van liefde zijn eveneens niet altijd verklaarbaar. In essentie zijn deze gevoelens ‘niet van deze wereld’ en dat is dan ook wat bedoeld wordt met ‘het Koninkrijk van God.’ In de vier gelijkenissen in het dertiende hoofdstuk van het Evangelie van Matteüs worden de karakteristieke eigenschappen van dit Koninkrijk inzichtelijk gemaakt door het te vergelijken met zaad, zuurdesem, de verborgen schat en de mooiste parel.

Hoe je het ook bekijkt, het Evangelie biedt ruimte om het Koninkrijk van God te zien als een geestelijk centrum binnen de innerlijke wereld van ieder mens, waar de hoogste gevoelens en aspiraties uit voortkomen. Zo’n karakterisering is ook goed te begrijpen voor agnosten en atheïsten, die tot op zekere hoogte accepteren dat bepaalde bijzondere menselijke ervaringen een transcedent element bevatten. Met andere woorden: de zoektocht naar het Koninkrijk van God in jezelf staat gelijk aan de zoektocht naar de transcendente betekenis van je eigen leven, die gekend of begrepen kan worden door het ‘hogere zelf’ van de mens.

Bakens

Aangezien we het hebben over een spiritueel pad waarbij elk mens zijn eigen vertrekpunt kent (namelijk zijn innerlijke toestand) en zijn eigen innerlijke landschap (d.w.z. de inhoud van zijn innerlijke wereld), kent de beweging naar een bepaald doel, voor iedereen die dat doel nastreeft, ook zijn eigen traject, zijn eigen tempo en eigen resultaten. Met andere woorden: de bestemming is hetzelfde, maar de wegen die ernaartoe leiden zijn verschillend.

Het Evangelie geeft slechts de richting aan die gevolgd moet worden en geeft een reeks referentiepunten om de juistheid van de richting te bepalen. Binnen het kerkelijke christendom ontstond de opvatting dat dit niet voldoende was. Spirituele leerstellingen in deze vorm joegen ook veel tijdgenoten van Jezus angst aan, gewend als zij waren aan religies met gedetailleerde voorschriften voor een juiste uitoefening van het geloof en het uitvoeren van rituelen. In latere tijden doken al deze zaken ook op binnen het christendom.

Dit gebeurde met alle wereldreligies. Het boeddhisme, aanvankelijk niet-religieus, werd ook een godsdienst, maar daarnaast verloor de originele leer van Boeddha zijn betekenis als een individueel en onafhankelijk spiritueel pad niet. In het Christendom werd zo’n benadering van de spirituele leer van Jezus niet algemeen aanvaard, maar de mogelijkheid om hem juist op deze manier te beschouwen bleef voortbestaan, aangezien deze is ingebed in de diepere essentie van het Evangelie. Wat echter ook bleef voortbestaan waren de remmingen die door de kerk in het bewustzijn van christenen waren ingeprent, waardoor zij er sinds mensenheugenis aan gewend waren geraakt om spirituele autonomie als ‘hoogmoed’ en een bron van ‘zondigheid’ te beschouwen.

De risico’s

In het geestelijke leven kun je natuurlijk ook verdwalen. Je herkent bijvoorbeeld je ego niet in wat je hogere bewustzijn lijkt te zijn, of je kunt zaken verkeerd begrijpen vanwege een beperkte spirituele horizon – en dit zijn zaken om rekening mee te houden. Maar als je weet wat de bestemming, de te volgen richting en de bakens zijn, is er dan nog veel meer wat je nodig hebt om op pad te gaan? Temeer daar het om een geestelijke zoektocht gaat, wat op zich al waardevol is. Hoe dichter de route is gelegen bij de essentie van de spirituele leer die het doel, de richting en de bakens aangeeft, des te minder risico is er om op een dwaalspoor te raken. Deze manier van denken bracht me op het idee om uit de uitspraken van Jezus die citaten te selecteren die over de belangrijkste zaken gaan. En toen rees de vraag: welke aanvullingen zijn daar nog op nodig?

Verschillende mensen hebben verschillende behoeftes aan verduidelijking, aanvullende informatie, het vergelijken van diverse opties, of hulpmiddelen om naar hun doel toe te bewegen. Omdat dergelijke content slechts van aanvullende waarde is en makkelijk op internet te vinden is, besloot ik me te beperken tot een minimum aan toevoegingen op de belangrijkste wegwijzers in het Evangelie.

Zo kwam ik tot ‘het pad van Agape’, dat hieronder besproken wordt. Maar eerst wil ik het hebben over de oorspronkelijke betekenis van twee fundamentele begrippen binnen het spirituele paradigma van het Christendom: LIEFDE/AGAPE en SYNERGIE. Hun interpretatie in de kerkelijke leer verschilt van hun betekenis in het Evangelie, wat van invloed is geweest op hun weergave binnen de Europese seculiere cultuur. Wanneer we afstand nemen van confessionele dogma’s en doctrines zien we dat hun betekenis verbonden is met de vragen over het hogere doel van het eigen leven, die mensen zich altijd hebben gesteld.

TWEE BELANGRIJKE BEGRIPPEN IN DE EVANGELISCHE LEVENSFILOSOFIE

Liefde (agape)**

Aangezien de oudste weergaven van het Nieuwe Testament in het oud-Grieks tot ons zijn gekomen en daarin het woord agape wordt gebruikt bij Jezus’ uitspraken over liefde, dan begrijpen we waar het om gaat. Agape is de onvoorwaardelijke liefde voor allen als een geestesgesteldheid, in tegenstelling tot eros, wat sensuele aantrekking of liefdespassie betekent; philia, wat de liefde voor je vrienden aanduidt, of storge: de liefde voor familie en verwanten. Het is het woord agape dat weerklinkt op het moment dat Jezus zijn toehoorders aanspoort om zelfs hun vijanden lief te hebben. Dit is het soort liefde dat zijn oorsprong vindt in het Koninkrijk van God in ons. Ieder van ons ontvangt het van God de Vader en door agape maakt Hij zich aan ons bekend, zei Jezus.

Het gebod van agape is het belangrijkste in het Evangelie. Het bijzondere ervan ligt in de verknoping van de liefde voor God met de liefde voor je naaste, dat wil zeggen iedereen die nabij is. Zo wordt in het christendom de liefde voor de naaste meer dan een ethische norm – hier krijgt het een spirituele betekenis.

Er is een belangrijk aspect van onvoorwaardelijke liefde dat door de kerkelijke godsdienstoefening wordt genegeerd en soms zelfs uitgesloten: ze impliceert ook de eigenliefde. En kan het ook anders, aangezien het gaat om onvoorwaardelijke liefde? In het gebod van de liefde wordt het ondubbelzinnig gezegd: ‘Heb je naaste lief als jezelf.’ In plaats daarvan heeft de Kerk altijd een houding richting het eigen zelf gecultiveerd die focust op de eigen tekortkomingen en zonden en die in staat is om mensen tot zelfhaat te brengen. Juist deze houding was een van de belangrijkste redenen waarom westerse christenen in de twintigste eeuw op grote schaal het geloof van hun voorouders achter zich lieten.

Vanuit een natuurwetenschappelijk standpunt is liefde voor de naaste als voor jezelf (laat staan voor een vijand) in tegenspraak met de natuurwetten. De gelijkheid van jezelf en anderen als gedragshouding is niet verenigbaar met het belangrijkste instinct van alle levende wezens: het instinct van zelfbehoud. Maar agape behoort dan ook niet tot de natuurverschijnselen die op één lijn staan met de instincten. Het verheft de mens boven zijn instincten. Agape is een tegenwicht tegen de instincten en het eigen ego. Het is kenmerkend voor het ego om zichzelf los van andere mensen te zien. Een bewuste gelijkstelling van jezelf met anderen pakt egoïsme bij de wortel aan, en naar mijn mening is deze houding nog betrouwbaarder dan jezelf lager dan anderen te plaatsen: dat soort disbalans heeft een aparte tak van de psychotherapie doen ontstaan.

Jezus stelde de naastenliefde boven de dienst, rituelen en het brengen van offers, elementen zonder welke religie in zijn tijd ondenkbaar was.

‘Wanneer je dus je offergave naar het altaar aanbiedt en je je daar herinnert dat je broeder of zuster je iets verwijt, laat je gave dan bij het altaar achter; ga je eerst met die ander verzoenen.’ Matteüs 5:23-24

Het kan niet gezegd worden dat al het bovenstaande aan belang heeft ingeboet binnen de christelijke denominaties. Wat er wél gebeurde, heeft Lev Tolstoj in zijn essay Wat is mijn geloof benoemd:

‘…De leer van de kerk ontkende niet wat mij het belangrijkste leek in de leer van Christus (namelijk de liefde, waarover Tolstoj hiervoor schrijft – AA), ze erkende dit zelfs, maar ze erkende het op een dusdanige manier dat dit belangrijkste in de leer van Christus niet op de eerste plaats kwam.’

En dan rijst de vraag: wat weerhoudt ons ervan om het belangrijkste binnen de christelijke zingeving en levensfilosofie weer op de eerste plaats te zetten, namelijk: onvoorwaardelijke liefde als een innerlijke toestand? ‘Het pad van Agape’ wat ik hieronder beschrijf is het resultaat van mijn poging om deze herschikking tot stand te brengen.

Synergie

Volgens de kerkelijke leer is de mens in de eerste plaats een zondaar en is het belangrijkste doel van zijn leven de verlossing van zijn ziel, zodat deze na de dood aan het hellevuur kan ontsnappen. Dit veronderstelt een geloof in het Laatste Oordeel en de hel. Ondertussen geeft het Evangelie een ander doel aan het menselijk leven, namelijk de bewuste deelname aan de synergie, of, in bijbelse taal, aan de schepping van de wereld.

Het begrip synergie heeft ook zijn intrede gedaan in de christelijke theologie als de samenwerking van de zondige mens met een barmhartige God in de redding van zijn ziel. Dit concept krijgt een heel andere betekenis als we de mens zien als een persoon die begiftigd is met geestelijke kracht (zoals Jezus dit zelf vaak benoemde, naast het aan de kaak stellen van de menselijke zonden). Ook het antwoord op de vraag naar de zin van het menselijk leven wordt dan anders.

De geoloog en denker Vladimir Vernadski stelde in zijn tijd een hypothese op over de noösfeer, – het vermogen van de mens om met zijn denken en keuzes invloed uit te oefenen op de staat van de Aarde – als een geologisch fenomeen. Op die manier verwoordde hij zijn visie op synergie. Zowel onze geboorte, ons leven als onze dood zijn synergetische fenomenen binnen de macroprocessen op Aarde. Als gevolg daarvan nemen we allemaal deel aan de schepping van de wereld, of we ons dat nu realiseren of niet. En door onze keuze wat wel en wat niet te doen, oefenen we invloed uit op de wording van de wereld in het nu en in de toekomst. Hetzelfde inzicht, weliswaar anders verwoord, resoneert in vele van Jezus’ uitspraken, vooral wanneer hij het gedrag van mensen in verband brengt met de daden van hun Vader, de Schepper van de Wereld, als voorbeelden om na te volgen. Vandaar ook het evangelische gebod van zelfverbetering: Wees dus volmaakt, zoals jullie hemelse Vader volmaakt is (Matteüs 5:48).

HET PAD VAN AGAPE

Het Koninkrijk van God en agape zijn onderling verbonden karakteristieken van de spirituele levensfilosofie die in het Evangelie wordt weerspiegeld. Het Koninkrijk van God in jezelf vinden staat gelijk aan het vinden van de bron van onvoorwaardelijke liefde in jezelf – agape – en omgekeerd.

Omdat het ervaren van uitingen van agape voor iedereen toegankelijk is en het ons, telkens als we het ervaren, dichter bij ons hogere Zelf brengt, besloot ik deze wijze van zelfrealisatie ‘het pad van Agape’ te noemen. Het komt in al zijn karakteristieken overeen met de inhoud van het Evangelie: daar vandaan komen zijn hoofddoel, zijn richting er naartoe, en de bakens of oriëntatiepunten.

Zoals ik het zie zijn alle belangrijkste onderwerpen vervat in de acht thema’s van het Evangelie, die ik beschouw als het ‘spirituele octaaf’ ervan. Het hogere Zelf (in de taal van het Evangelie: het Koninkrijk van God) en agape bepalen het doel en de richting van dit pad, terwijl de overige zes thema’s zowel wegwijzers, de spirituele praktijk als de gedragsregels voor het dagelijks leven vormen die de voortgang op ‘het pad van Agape’ vergemakkelijken.

Om misverstanden te voorkomen: het was niet mijn bedoeling om een christelijk alternatief te creëren voor het achtvoudige pad van de Boeddha. Pas na het kiezen van de evangeliethema’s die ik als het meest betekenisvol en daarnaast als onderling verbonden zie, viel me hetzelfde aantal elementen in beide spirituele paden op. Dit toeval is willekeurig en heeft geen betekenis. Veel belangrijker is de al veel eerder opgemerkte overeenkomst in de inhoud van de leringen van Jezus en Boeddha, maar ik ook dit gegeven laat ik nu voor wat het is. Het is niet verwonderlijk dat sommige spirituele paden veel met elkaar gemeen hebben, ze zijn immers gericht zijn op hetzelfde doel: de waarneming en bewustwording van de transcendente werkelijkheid die voorbij de horizon van het dagelijks leven is gelegen. Ik wil hier alleen opmerken dat er ook een essentieel verschil is tussen het christelijke spirituele pad en het boeddhistische: het eerste geeft ruimte voor het erkennen van de hoogste transcendente factor in de macroprocessen van het bestaan (de Schepper, God, het Hogere Bewustzijn, etc.), en ziet ook de waarde van de menselijke persoonlijkheid; deze aspecten zijn echter vreemd aan het pad van de Boeddha.

‘Het pad van Agape’ betekent in de praktijk de realisatie van de innerlijke revolutie die Jezus predikte. Deze revolutie behelst een verschuiving van de aandacht van het materiële naar het spirituele en van dat wat buiten ons is naar ons innerlijk. Dit soort transformatie van de perceptie en het bewustzijn wordt geleerd aan monniken en gelovigen worden ertoe opgeroepen in kerkelijke preken. Maar in het leven van alledag blijft de aandacht van velen – zowel gelovigen als ongelovigen – vooral gericht op materiële zorgen en egoïstische verlangens, terwijl het spirituele streven, dat voortkomt uit het hogere Zelf, naar de periferie van het persoonlijke leven verbannen wordt. ‘Het pad van Agape’ is een systematische en doelbewuste beoefening om je in de dagelijkse praktijk te kunnen heroriënteren van zelfzuchtige voornemens naar spirituele doelen. Of deze heroriëntatie geleidelijk of radicaal zal zijn, of daarvoor eerst aanvullende vaardigheden aangeleerd moeten worden of niet, dat is een persoonlijke keuze.

Hieronder presenteer ik twee versies van het spirituele octaaf van het Evangelie, dat het fundament vormt van ‘het pad van Agape’. In de eerste versie worden de Evangelische thema’s benoemd in de taal van het christendom, met uitspraken van Jezus afkomstig uit de vier evangelies van het Nieuwe Testament. Ze illustreren de inhoudelijke overeenkomst van ‘het pad van Agape’ met de oorspronkelijke evangelische geestelijke leer. In de tweede versie worden dezelfde thema’s verwoord in de taal van het hedendaagse spirituele zoeken en worden ze weergegeven zonder de bijbehorende citaten.

De gekozen uitspraken van Jezus zijn afkomstig uit het Nieuwe Testament en het zijn naar mijn mening de meest bekende en karakteristieke, vergeleken met zijn andere uitspraken over hetzelfde onderwerp. Het aantal citaten per thema is maximaal vijf. Ik heb besloten een overvloed aan citaten en aanvullend materiaal achterwege te laten zodat de aandacht zich kan concentreren op de doelen, richtingen en spirituele bakens die rechtstreeks in de evangelies worden genoemd en die mijns inziens geen nadere uitleg behoeven. Ik heb geen fragmenten opgenomen uit de teksten die gevonden zijn in Nag Hammadi. Ik heb zelfs geen uitzondering gemaakt voor het Evangelie van Thomas, de belangrijkste van die teksten. Dat komt niet vanwege het feit dat de authenticiteit van deze bronnen controversieel zou zijn (de authenticiteit van de canonieke evangelies is immers ook controversieel), maar omdat dat zij zich op afstand bevonden van de dialoog tussen de Europese cultuur en Jezus’ levensfilosofie, die is vastgelegd in zijn uitspraken in het Nieuwe Testament.

Ik zie het belangrijkste doel van het cultuurchristendom om, aan hen die belang hechten aan hun christelijke wortels, de kans te geven er een grond voor te vinden in de canonieke teksten. De beelden en metaforen, tradities en gelijkenissen in die teksten vormen de taal waarin zingeving en ethiek in de christelijke wereld van generatie op generatie werden doorgegeven. Deze taal is van een andere orde dan die waarin we met elkaar communiceren, maar aangezien hij voortkomt uit de cultuur die ons heeft gevormd, kunnen we hem zonder vertaling begrijpen en op meer diepgaande wijze ervaren wat er wordt gezegd.

DE ACHT THEMA’S VAN HET EVANGELIE
die zijn spirituele octaaf vormen,
met verwijzingen naar het de Evangelies van Matteüs, Marcus, Lucas en Johannes

Het Koninkrijk van God

De komst van het koninkrijk van God laat zich niet aanwijzen, en men kan niet zeggen:“Kijk, hier is het!” of: “Daar is het!” Maar weet wel: het koninkrijk van God is in u. Lucas 17: 20-21

En u, vraag niet wat u eten of wat u drinken zult, en wees niet verontrust. Maar zoek naar het Koninkrijk van God, en al deze dingen zullen u erbij gegeven worden. Lucas 12:29-31

Agape

Heb de Heer, uw God, lief met heel uw hart en met heel uw ziel en met heel uw verstand: dit is het eerste en grootste gebod. Het tweede is daaraan gelijk: heb uw naaste lief als uzelf. Matteüs 22: 37-39

Jullie hebben gehoord dat gezegd werd: ‘Je moet je naaste liefhebben en je vijand haten.’ En ik zeg jullie: heb je vijanden lief. Zegen degenen die jou vervloeken, spreek en bid voor wie jullie vervolgen. Matteüs 5: 43-44

Vrede

Steek je zwaard terug naar zijn plaats. Want wie naar het zwaard grijpt, zal door het zwaard omkomen. Matteüs 26:52

Leg een geschil snel bij, terwijl je nog met je tegenstander onderweg bent... Matteüs 5:25

Gelukkig zijn de zachtmoedigen, want zij zullen het land bezitten. Matteüs 5: 5

Gelukkig zijn de vredestichters, want zij zullen de kinderen van God genoemd worden. Matteüs 5: 9

… alleen dan zijn jullie werkelijk kinderen van je Vader in de hemel. Hij laat zijn zon immers opgaan boven goede en slechte mensen… Matteüs 5:45

4. Verzamel geen schatten op aarde

Verzamel voor jezelf geen schatten op aarde: mot en roest vreten ze weg en dieven breken in om ze te stelen, maar verzamel schatten voor jezelf in de hemel… Matteüs 6: 19-20

Het is gemakkelijker dat een kameel door het oog van een naald gaat dan dat een rijke het Koninkrijk van God binnengaat. Matteüs 19:24

Geef, en dan zal je gegeven worden

Geef, en dan zal je gegeven worden: een goede, stevig aangedrukte, goed geschudde en overvolle maat zal je worden toebedeeld. Lucas 6:38

…deze arme weduwe heeft meer in de offerkist gedaan dan alle anderen die er geld in hebben gegooid; want die hebben gegeven van hun overvloed, maar zij heeft van haar armoede alles gegeven wat ze had… Marcus 12: 43-44

Wees volmaakt

Wees dus volmaakt zoals jullie hemelse Vader volmaakt is. Matteüs 5:48

Verzamel schatten in de hemel, daar vreten mot noch roest ze weg, daar breken geen dieven in om ze te stelen. Waar je schat is, daar zal ook je hart zijn. Matteüs 6: 20-21

Gelukkig wie zuiver van hart zijn, want zij zullen God zien. Matteüs 5: 8

…verwijder eerst de balk uit je eigen oog, pas dan zul je scherp genoeg zien om de splinter uit het oog van je broeder of zuster te verwijderen. Matteüs 7:5

Vrijheid

Gelukkig wie hongeren en dorsten naar de gerechtigheid, want zij zullen verzadigd worden. Matteus 5: 6

… de waarheid zal u bevrijden. Johannes 8: 32

Synergie

Ik ben de wijnstok en jullie zijn de ranken. Als iemand in Mij blijft en Ik in hem, zal hij veel vruchten voortbrengen. Maar zonder Mij kun je niets doen. Johannes 15:5

Wat Ik jullie in het donker zeg, spreek dat uit in het licht, en wat jullie in het oor gefluisterd wordt, schreeuw dat van de daken. Matteüs 10: 27

Jullie zijn het licht voor de wereld. (…) Zo moet jullie licht schijnen voor de mensen. Matteüs 5: 14-15

HET SPIRITUELE OCTAAF

verwoord in de taal van het hedendaagse spirituele zoeken

1.Volg je ‘hogere zelf.’***

2. Heb iedereen lief.

3. Geef niet toe aan vijandigheid.

4. Hou het bij materieel minimalisme.

5. Streef naar ego-minimalisme.

6. Houd je bezig met zelfonderzoek en zelfontwikkeling. ****

7. Leer vrijheid kennen als een bewustzijnstoestand.

8. Wees je bewust van je impact op het veranderen van de wereld.

TOT SLOT

Het nieuwe van het christendom is gelegen in het evangelische Gebod van Liefde, waarin de liefde voor God en liefde voor de naaste in één geheel zijn verenigd. Het Oude Testament kent deze verbintenis niet. De liefde voor God en de liefde voor de naaste worden daar wel gepredikt maar los van elkaar in verschillende boeken (respectievelijk Deuteronomium en Leviticus). Het verband tussen de liefde voor God en de liefde voor de naaste is kenmerkend voor het christendom. Dit gebod opent de weg naar de spirituele essentie van het christendom, genoemd in de eerste zendbrief van Johannes: God is liefde, en hij die in liefde blijft, blijft in God en God in hem (1 Johannes 4:16).

De spirituele vrijheid om de essentie van het Evangelie op eigen wijze te benaderen en er een eigen verhouding toe te construeren wordt in de christelijke wereld nog steeds als ongepast en riskant beschouwd. De wensdroom van de ideale kerkelijke gemeenschap leeft nog steeds en de zoektocht naar het vervullen van die droom gaat onverminderd door. Maar tegelijkertijd is er een groeiend aantal mensen dat hier geen behoefte aan heeft. ‘Het pad van Agape’ is een kans voor al diegenen, die wat hun innerlijk leven betreft ver van de kerk verwijderd zijn, om dichter bij het spirituele fundament van hun cultuur te komen en er een persoonlijke relatie mee op te bouwen.

Hoewel de voortgang op deze weg om persoonlijke inspanningen vraagt, is het niet uitgesloten dat men onderweg zal ervaren wat in religieuze tradities genade genoemd wordt. Alle spirituele paden zijn niet alleen terug te voeren op gebeurtenissen met een oorzakelijk verband. ‘De wind waait waarheen hij wil en u hoort zijn geluid, maar u weet niet waar hij vandaan komt’ en er zullen altijd onverwachte impulsen zijn en spontane inzichten in de diepere betekenissen van wat er om ons heen en mèt ons gebeurt.

******************************

*De volledige uitspraak is: ‘Ik ben de weg en de waarheid en het leven.’ (Johannes 14: 6). In dit geval is alleen het onderscheidende kenmerk van Jezus’ spirituele leer, dat hij het eerst noemt, belangrijk, en dat is ‘de weg.’

** Hier heb ik fragmenten gebruikt uit mijn boek ‘Mijn Evangelie. Zelf ontdekken wat Jezus jou te zeggen heeft’, waarin verschillende hoofdstukken zijn gewijd aan het belang van agape voor de evangelische levensfilosofie.

***Zoals eerder vermeld, is het ‘hogere Zelf’ een andere naam voor de innerlijke stem die voortkomt uit het Koninkrijk van God in het Evangelie.

**** In het Evangelie van Thomas staat deze uitspraak van Jezus: ‘Wie zichzelf niet kent, verkeert in armoede en is armoede.’ Het is jammer dat deze uitspraak niet in het Nieuwe Testament is opgenomen – zijn vernieuwende kracht was dan nog duidelijker geweest.